ვალუტა:
ინფორმაცია
კატეგორიები
რჩეული პროდუქცია
ქართული ხალხური პროზა 3 - მითები
|
|
წიგნის ბეჭდური ვერსიის გარდა, შესაძლებელია მისი E-PUB-ვერსიის შეძენა (24.90 ₾)
სურვილის შემთხვევაში, მოგვწერეთ: acadcigni@gmail.com
E-PUB ფორმატის წასაკითხად ჩამოტვირთეთ E-PUB Reader - http://www.epubfilereader.com/ -დან ან ნებისმიერი მსგავსი გვერდიდან)
აკადემიური წიგნი, 2024
ISBN 978-9941-9905-95
440 გვ
წინამდებარე გამოცემაში პირველად არის წარმოდგენილი საქართველოს ყველა კუთხის, მთისა და ბარის მითოლოგიური გადმოცემები. მათ შორის პრიორიტეტულია აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთის თემები (ფშავ-ხევსურეთი, გუდამაყარ-მთიულეთი, ხევი, თუშეთი), რომლებიც სამართლიანად ითვლება მითოლოგიური ზეპირი ტექსტების გავრცელების მდიდარ საგანძურად. ანდრეზებად წოდებული ეს თქმულებები და ნარატივები ზეპირსიტყვიერების ერთი მთლიანი პლასტია. ისინი აქ, საყმოებად წოდებულ საზოგადოებებში, ერთიან სისტემას ქმნიან. მათი ადგილი ხალხის ყოფით და სულიერ ცხოვრებაში სრულიად განსაკუთრებული იყო წარსულში და დღესაც მნიშვნელოვან როლს ასრულებს. აღმოსავლეთ საქართველოს ბარში გადმოსახლებული მთიელებისთვისაც კი ეს ტექსტები საერთო წარსულის ხსოვნისა და აწმყოში კონსოლიდაციის ქმედითი საშუალებაა. „ანდრეზი“ რაიმე სიტყვიერ - ზეპირ ან წერილობით დანატოვარს ნიშნავს. თუ ანდერძი, რომელსაც მამა - წინაპარი უტოვებს თავის შთამომავლობას, მისი შინაარსის უპირობო შესრულებას მოითხოვს. ასეთივე კატეგორიულია ანდრეზი საყმოსთვის. ანდრეზში გადმოცემული ამბავი ფუძემდებლურია, მასზე დგას: საზოგადოების საკულტო თუ საერო დაწესებულებები, ქცევა, ზნეობა, ფორმალური თუ არაფორმალური ურთიერთობანი და ყველაფერი, რითაც საზოგადოება არსებობს და ფუნქციონირებს როგორც სოციუმი, ადამიანთა ისტორიულად ჩამოყალიბებული კრებული. „ანდრეზ მართალ ას“ - ეს სიტყვები არსებითად განსაზღვრავს ამ ცნებას. ეს საყმოს წევრის რწმენაა. მას ეჭვი არ შეაქვს თაობიდან თაობამდე გადმოცემული ანდრეზის ჭეშმარიტებაში რამდენადაც ყველაფერი, რაც მის გარშემო არსებობს, ლანდშაფტიდან დაწყებული და რაც ხდება, ანდრეზის ნამდვილობას ადასტურებს. ვითარებამ გაუღიმა ანდრეზებს, მას აღმოაჩნდა მზრუნველი ალექსი ოჩიაურის სახით, რომელიც გასული საუკუნის მეორე ნახევარში იწერდა სხვადასხვა საყმოებში ჯერ კიდევ ცხოველი სახით შემორჩენილ ზეპირ ტექსტებს. მოცულობით ეს ანდრეზები აჭარბებს საქართველოს სხვა კუთხეებში დადასტურებულ გადმოცემებს.
სამწუხაროდ, და ეს ჩვენი წერილობითი ტრადიციის საყოველთაო ნაკლია, მითოლოგიური ტექსტების ჩანაწერები, უმნიშვნელო გამონაკლისების გარდა, XIX საუკუნეზე ადრეული არა გვაქვს. ჩვენთვის უცნობია, რა ტექტები არსებობდა ხალხის ცნობიერებაში ან რა სახე ჰქონდა დღემდე შემორჩენილთ, არათუ საქართველოს კლასიკურ ეპოქაში, არამედ ე. წ. აღორძინების ხანაში (XVII-XVIII სს). ზოგიერთი მითოლოგემა გამოყენებულია „ვეფხისტყაოსანში“, ზოგიერთი დალექილია „ამირანიანის“ ფრაგმენტებში, რომელთა ჩანაწერები უკლებლივ XIX ს. ეკუთვნის. ერთადერთი მითოლოგიური ნარატივი ფარნავაზის ამბავია, რომელიც ლეონტი მროველისეულმა ტექსტმა შემოინახა. ეს არის ქართულ ენაზე მითოსის ყველაზე ძველი წერილობითი დადასტურება. მაგრამ ჩვენ არ შეგვიძლია დაბეჯითებით ვთქვათ, რომ სიზმრის სახით წარმოდგენილი ეს ლაკონიური ტექსტი მაინც და მაინც ფარნავაზის ხანას (ქ. წ. III ს) ეკუთვნის. მითოლოგემების, მითოლოგიური ნარატივების დათარიღება, მათი მიკუთვნება რომელიმე ისტორიული ეპოქისადმი, არათუ შეუძლებელი, არამედ გაუმართლებელიც არის. სრულიად საქართველოს მასშტაბით ძნელი წარმოსადგენია ეპოქა, როცა ამ მითოლოგემებს და ნარატივებს ისეთივე ფუნქცია ჰქონოდა სოციუმში, როგორც აღმოსავლეთ მთიანეთის ანდრეზებს.
აღმოსავლეთ და დასავლეთ საქართველოს სხვა კუთხეების მითოლოგიურ გადმოცემებს თითოეულს თავ-თავისი თემატიკა აქვთ, მაგრამ განსხვავებით ანდრეზებისგან, ისინი მჭიდროდ არ არიან დაკავშირებილი ყოფასთან. ამ რეგიონებში მხოლოდ მცირე გამონაკლისის სახით ვადასტურებთ ტრადიციული ფუნქციით დატვირთულ მითოსს, როგორც ტექსტისა და რიტუალის ერთიანობას. ასეთად წმინდა მაქსიმეს ექსკლუზიურად ლეჩხუმური ანდრეზი და ხანის საზოგადოებაში ირმის მსხვერპლად თვითშეწირვის ნარატივი წარმოგვიდგება. უმრავლესობა მითოლოგიური ხასიათის ტექსტებისა მოწყვეტილია მათი შემნახველი სოციუმის საკულტო და საზოგადოებრივ ყოფას. იმასაც ვერ ვიტყვით, თუ ოდესმე ჰქონოდათ მათ იმგვარი ფუძემდებლური მნიშვნელობა, როგორიც ტრადიციულ საზოგადოებაში აქვს მითოსს. ძნელი მოსააზრებელია, მაგალითისთვის, ისეთი უნივერსალური მითოსის კავშირი რიტუალთან, როგორიც მარადიული გაზაფხულის ნარატივია. ამ უნივერსალიის ქართული თავისებურება ის არის, რომ იგი დაკავშირებულია ისტორიულ პირთან, თამარ მეფესთან. უძველესი, შეიძლება ითქვას, კაცობრიობის პრიმორდიალური, სხვა სიტყვით, ნოსტალგიური მითოსი გადმოტანილია ისტორიულ ეპოქაში, რითაც ეს ეპოქა დასაბამიერი ხანის, უფრო სწორად, უდროჟამობის ნიშნით არის აღბეჭდილი.
უთუოდ თამარის „ოქროს ხანამ“, როგორადაც მისი მეფობა და სამეფო იქნა წარმოსახული მომდევნო თაობების ისტორიულ ხსოვნაში, მისცა სტიმული სამოთხის მითოსს და თამარ დედოფლის სახელთან დაკავშირებულ სხვა ლეგენდურ გადმოცემებს. ამ ვითარებიდან ის კანონზომიერება გამომდინარეობს, რომ მითოსს და კერძოდ, მითოლოგემებს, დროჟამული ნიშნები არა აქვთ – მათი მისადაგება ნებისმიერ ისტორიულ ეპოქასთან არის შესაძლებელი. თამარ მეფის გარდა, საქართველოს კიდევ ექვსმა მეფემ მოიპოვა მითოსურ პერსონაჟთა სტატუსი ქართულ მითოლოგიაში. ესენია: ფარნავაზი, ვახტანგ გორგასალი, დავით აღმაშენებელი, ლაშა-გიორგი და ერეკლე II. მათი სახელის გარშემო მითოლოგემებია შემოკრებილი, მითოლოგემებით არის შეთხზული მათი მითოსური სახე-პიროვნებანი, ისინი ქმნიან მათ მითოსურ ინდივიდუალობებს.
ყოველი მითოლოგიური ტექსტი შეიცავს უნივერსალური მითოსის ამა თუ იმ უნივერსალიას. ყოველი კონკრეტული მითოლოგიის სპეციფიკას მათი ხვედრითი წონა, მათი ერთმანეთთან ურთიერთობა, ურთიერთშერწყმა, ურთიერთგადაკვეთა, მითოსური სამყაროს აგებაში მათი თავისებური მონაწილეობა ქმნის. ჩვენ შეგვიძლია დავასახელოთ ის მითოლოგემები, რომლებიც სიმბოლოთა სახით წარმოდგენილნი არიან ფუნდამენტურ ან აქციდენციურ მითებში. დაბეჯითებით შეიძლება ითქვას, რომ პირველივე მითოლოგიური ტექსტი („ფარნავაზის სიზმარი“), რომელიც წერილობით არის დადასტურებული, შეიცავს სწორედ იმ მითოლოგემებს (ირემი, ნადირობა, გამოქვაბული, განძი, მზის სხივი...), რომელთა საშუალებით, როგორც ხიდებით, შეგვიძლია დავუკავშირდეთ სხვა მითოლოგიურ ტექსტებს, სადაც ისინი წარმოჩინდებიან ან იმავე ან განსხვავებული სახით განსხვავებულ შენაერთებში, რათა ახალ-ახალ სიმბოლოებად იჩინონ თავი, ახალ-ახალი საიდუმლოებები წარმოადგინონ ჩვენს წინაშე.
ქართლის, კახეთის, აჭარის ზეპირსიტყვიერებაში აღსანიშნავია, კოსმოგონიური მითოლოგემის ნარატივული განშლა წყლის სტიქიისა (გველვეშაპის სახით) და სოფლის მცველის (ხარის სახით) სამკვდრო-სასიცოცხლო შერკინებით, რომელიც სოფლის გამარჯვებით მთავრდება.
ერთი გამორჩეული თემა ჩვენი მითოლოგიური გადმოცემებისა, შესაძლებელია, მას ჟანრიც ვუწოდოთ, სალოცავთა და ეკლესიათა დაარსებაა. თითქმის ყველა სალოცავს, მეტ-ნაკლებად განთქმულს სასწაულებით, თავისი დაარსების ანდრეზი აქვს. განაკუთრებით აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთში (იფნი კერიაში, თასი, დუმაცხოს მტრედი) და სვანეთშია (სკალდე, უყულდაში) ეს ჟანრი გავრცელებული, თუმცა არც ბარის მხარეებია ღარიბი მსგავსი სიუჟეტებით. რად ღირს თუნდაც ხევის სამების, ილორის (ოდიში), ძარწემის (ქართლი) და ხანის (იმერეთი) წმინდა გიორგის სალოცავთა ანდრეზები, რომელთა დაფუძნებაში ცხოველთა სამყარო (ხარი, ირემი, ყორანი...) იღებს მონაწილეობას.
საქართველოს მთასა და ბარში ისეთი გავრცელებული საქმიანობა, როგორიც ნადირობაა, თავის მითოსს წარმოშობს, როგორც ნარატივების, ისე ეპიური ჟანრის სახით. ფშავ-ხევსურული, სვანური, მეგრული და რაჭული სამონადირეო თქმულებები და მათი პერსონაჟები (ბეთქილი, ივანე ქვაციხელი, მანგია) ასე თუ ისე ცნობილია ქართველი
ჩვენს გამოცემაში მასალა დალაგებულია კუთხეების მიხედვით (თუმცა შესაძლებელი იყო თემატური პრინციპით დალაგებაც). წარმოდგენილია აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთის თემების, დასავლეთ საქართველოს კუთხეების - იმერეთის, გურიის, სამეგრელოს, სვანეთის, აღმოსავლეთ საქართველოს - ქართლ-კახეთის, შეძლებისდაგვარად, სამცხისა და საინგილოს ზეპირსიტყვიერი ტექსტები. იყო მცდელობა და სურვილი გამოცემაში მოგვექცია ჩვენს ხელთ არსებული სხვადასხვა დროს (მე-19 ს-დან) ჩაწერილი მეტ-ნაკლებად ღირებული მასალა, რომელიც წარმოდგენას შეგვიქმნიდა ხალხური შემოქმედების ამ სფეროზე.
გამოხმაურება: შენიშვნა: HTML კოდი არ ითარგმნება!
შეფასება: ცუდი კარგი
შეიყვანეთ სურათზე გამოსახული კოდი: