მაყვალა მარგველაშვილი - ქალაქი ჟინვალი
|
წიგნის ბეჭდური ვერსიის გარდა, შესაძლებელია მისი E-PUB-ვერსიის შეძენა (9.90 ₾)
სურვილის შემთხვევაში, მოგვწერეთ: acadbookinfo@gmail.com
E-PUB ფორმატის წასაკითხად ჩამოტვირთეთ E-PUB Reader - http://www.epubfilereader.com/ -დან ან ნებისმიერი მსგავსი გვერდიდან)
ACADIA - DDC-900
აკადემიური წიგნი, თბილისი 2023, 114 გვ., ISBN: 978-9941-9761-5-5
რედაქტორები: რამინ რამიშვილი†; დავით მინდორაშვილი; სერიის რედაქტორი: მაია ღამბაშიძე
XI-XIV საუკუნეებში ქალაქი ჟინვალი იყო მნიშვნელოვანი პუნქტი, რომელიც აკონტროლებდა სამხრეთ და ჩრდილოეთ კავკასიის დამაკავშირებელ დარიალის გზას, ასევე ფხოვიდან ჩეჩნეთ-ინგუშეთისკენ მიმავალ გზებს. მაყვალა მარგველაშვილის (1938-2007) მონოგრაფიაში განხილულია 1972-1985 წლებში სოფელ ჟინვალში გათხრების შედეგად მოპოვებული მრავალრიცხოვანი და მრავალფეროვანი არქეოლოგიური მასალა (ჟინვალის სამეცნიერო შესწავლა 1985 წელს დასრულდა და ნაქალაქარი მთლიანად წყლით დაიფარა). არქეოლოგიური და წერილობითი წყაროების ანალიზის საფუძველზე ავტორი განიხილავს ქალაქის წარმოშობისა და განვითარების ძირითად ეტაპებს, მის სოციალურ-ეკონომიკურ პრობლემებს, ჟინვალის მნიშვნელობას შუა საუკუნეების საქართველოს ისტორიაში.
შ ი ნ ა ა რ ს ი
წინასიტყვაობა 7
შესავალი 9
თავი I. ჟინვალის ნაქალაქარი
1. არაგვის ხეობის არქეოლოგიური შესწავლის ისტორია 12
2. წერილობითი წყაროები ჟინვალის შესახებ 17
3. ქალაქის ტოპოგრაფია და ძირითადი უბნები 19
4. ნაქალაქარის სტრატიგრაფია და სამშენებლო დონეები 20
5. საცხოვრებელ კომპლექსთა აღწერა-დახასიათება 23
6. ნაქალაქარის სინქრონული ძეგლები 31
7. ჟინვალის თავდაცვითი სისტემა 32
თავი II. არქეოლოგიური მასალა
1. სადა კერამიკა 35
2. მოჭიქული კერამიკა 43
3. კერამიკული წარმოება და მასთან დაკავშირებული ინვენტარი 45
4. ხელოსნური ნაწარმი. რკინის ნივთები 46
5. მინის ნაწარმი 48
6. ძვლის ნაწარმი 49
7. სამკაულები 49
8. სამონეტო განძები და მონეტები 50
თავი III. ქალაქ ჟინვალის ისტორიის ზოგიერთი საკითხი 52
ინგლისური რეზიუმე 60
ბიბლიოგრაფია 62
შემოკლებათა განმარტება 67
ტაბულების აღწერა 67
ტაბულები 71
წინასიტყვაობა
აღმოსავლეთ საქართველოს მთისა და ბარის საზღვარზე აღმოცენებულ ჟინვალის ნაქალაქარს XX ს-ის 70-იან წლებამდე არქეოლოგის წერაქვი თითქმის არ შეხებია და ჩვენი ცოდნა მის შესახებ, მხოლოდ წერილობით წყაროებში შემორჩენილი რამდენიმე ცნობით შემოიფარგლებოდა. ჟინვალის ჰიდროკომპლექსის მშენებლობასთან დაკავშირებით, 1971 წელს აკად. ივ. ჯავახიშვილის სახელობის ისტორიის, არქეოლოგიისა და ეთნოგრაფიის ინსტიტუტში პროფ. რამინ რამიშვილის ხელმძღვანელობით ჩამოყალიბდა ჟინვალის არქეოლოგიური ექსპედიცია (შემდგომში არქეოლოგიური კვლევის ცენტრის აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთის არქეოლოგიური ექსპედიცია), რომლის მიზანს შეადგენდა ნაქალაქარისა და მისი მიდამოების შესწავლა. ექსპედიციამ ინტენსიური კვლევა-ძიება განახორციელა არა მარტო მთიულეთისა და ფშავის არაგვის შესაყარზე მდებარე ნაქალაქარზე, არამედ არაგვის აუზის ფართო ტერიტორიაზე, სადაც გამოვლენილ იქნა სხვადასხვა პერიოდისა და ხასიათის ასობით არქეოლოგიური ობიექტი. ექსპედიციის ძირითადი ძალები თავისი მასშტაბებითა და მნიშვნელობით გამორჩეული ჟინვალის ნაქალაქარის შესწავლისკენ იყო მიმართული.
წინამდებარე ნაშრომის ავტორი მაყვალა მარგველაშვილი (1938-2007) ჟინვალის ექსპედიციაში უკვე 1973 წლიდან მუშაობდა. ექსპედიციის ხელმძღვანელმა მას ერთ-ერთი საპასუხისმგებლო სამუშაო - ნაქალაქარის გათხრები მიანდო. მეოთხედი საუკუნე შეალია ავტორმა ნაქალაქარზე და მის შემოგარენში არქეოლოგიური მასალის გამოვლენა-შესწავლას. 1999 წელს მ. მარგველაშვილმა დაიცვა საკანდიდატო დისერტაცია - „ქალაქი ჟინვალი“ (ისტორიულ-არქეოლოგიური გამოკვლევა), სადაც თავი მოუყარა ნაქალაქარის XI-XIV სს-ის დიდძალ მასალას, რომლის კლასიფიკაცია-გაანალიზება საშუალებას იძლეოდა მეტ-ნაკლებად სრული წარმოდგენა გვქონოდა ჟინვალის გეგმარებაზე, ქალაქის გავრცელების საზღვრებზე, სამშენებლო ხელოვნებაზე, სოციალურ სტრუქტურაზე, მის ეკონომიკურ თავისებურებებზე, მატერიალურ კულტურაზე, ქალაქის სავაჭრო კავშირებზე ქვეყნის შიდა რაიონებთან თუ შორეულ ქვეყნებთან და სხვ.
ჟინვალი წერილობით წყაროებში პირველად თამარ მეფის (1184-1213) ისტორიკოსის თხზულებაში „ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი“ იხსენიება. წყაროს მიხედვით, თამარს მანდატურთუხუცეს ჭიაბერისათვის უბოძებია ქალაქი ჟინვალი თავისი ციხითურთ და მიმდებარე მთიანი რეგიონებით. ჟინვალი კონტროლს უწევდა სამხრეთ და ჩრდილოეთ კავკასიის დამაკავშირებელ უმნიშვნელოვანეს საერთაშორისო მაგისტრალს - დარიალის გზას და ჟინვალიდან ფხოვისაკენ და ჩეჩნეთ-ინგუშეთისაკენ მიმავალ გზებს. ამასთან, არეგულირებდა მთისა და ბარის ურთიერთობას და ახორციელებდა სახელმწიფო პოლიტიკას მთის მიმართ. ჟინვალის ისტორიის შესწავლა საყურადღებოა არა მარტო საქართველოს მთისა და ბარის, არამედ ქართული სახელმწიფოს ჩრდილოეთ კავკასიის ხალხებთან ურთიერთობების კვლევის თვალსაზრისითაც. ჟინვალის აღორძინება და იქ საქალაქო ცენტრის ჩამოყალიბება XI ს-ში დიდწილად განპირობებული იყო სახელმწიფოს ჩრდილოეთ კავკასიასთან ურთიერთობების შემდგომი განვითარების აუცილებლობით.
წინამდებარე გამოკვლევა აქტუალურია შუა საუკუნეების საქართველოს ეკონომიკის ისტორიის შესწავლის თვალსაზრისითაც. ქალაქი წარმოადგენდა მნიშვნელოვან სახელოსნო და სავაჭრო-სატრანზიტო ცენტრს. განათხარი მასალის მიხედვით, საშუალება გვეძლევა თვალი გავადევნოთ ხელოსნობის ისეთ დარგებს, როგორიცაა: მეთუნეობა, მინის წარმოება, მჭედლობა, ლითონისა და ძვლის მხატვრული დამუშავება და სხვ. ჟინვალი თავისი ეკონომიკური განვითარების დონითა თუ ყოფითი კულტურით ტოლს არ უდებდა ისეთ მნიშვნელოვან ქალაქებს როგორიცაა რუსთავი, დმანისი, თელავი, ახალქალაქი, სამშვილდე და სხვ. ქალაქი XIV ს-ის მიწურულს, თემურ-ლენგის სასტიკი ლაშქრობების შედეგად განადგურდა. ჩამოთვლილი საკითხების გარდა, კიდევ არაერთ მნიშვნელოვან პრობლემას ეხებოდა ავტორი სადისერტაციო ნაშრომში, რომლის საპუბლიკაციოდ მომზადება და მკითხველთა ფართო წრისათვის წარდგენა, სამწუხაროდ, აღარ დასცალდა.
ჟინვალის ნაქალაქარის XI-XIV სს-ის არქეოლოგიური მასალა, როგორც მკითხველი თავადაც დარწმუნდება, უაღრესად მნიშვნელოვანი და მრავლისმეტყველია. თუმცა, შუა საუკუნეების მკვლევარებს დღემდე მასზე ხელი არ მიუწვდებოდათ. იმ დროს, როცა სამეცნიერო ლიტერატურაში ფართოდ იყო გამოყენებული თბილისის, რუსთავის, დმანისის, თელავის, ახალქალაქის და არაერთი სხვა პუნქტის განათხარი მასალა, მკვლევართა ინტერესის მიღმა რჩებოდა ჟინვალიდან მომდინარე არტეფაქტები. ეს ხდებოდა მაშინ, როცა შუა საუკუნეების ჟინვალის ნაქალაქარის შესახებ უკვე დიდი ხანია არსებობდა ნაშრომი, რომელიც მკვლევართა ფართო წრისათვის არ იყო ხელმისაწვდომი. მიუხედავად იმისა, რომ ნაშრომის შესრულებიდან ორ ათეულ წელზე მეტია გასული, იგი დღემდე ინარჩუნებს აქტუალობას, ვინაიდან ჟინვალის ნაქალაქარი უკვე დიდი ხანია წყლის ქვეშაა მოქცეული და იქ არქეოლოგიური გათხრების განახლება ახალი არტეფაქტების მოძიების მიზნით გამორიცხულია. ძველი მასალები კი გამოუქვეყნებელია.
საპუბლიკაციოდ მომზადებისას ნაშრომი რამდენადმე შემოკლდა. თუმცა, ტექსტი ძირითადად პირვანდელ სახეს ინარჩუნებს და უცვლელადაა გადმოცემული ავტორის ყველა მოსაზრება, მსჯელობა თუ დასკვნა.
მ. მარგველაშვილის სამეცნიერო ხელმძღვანელი იყო ბ-ნი რ. რამიშვილი, რომელიც მისთვის დამახასიათებელი გულისხმიერებით ეკიდებოდა დისერტანტის საქმიანობას და თავისი კომპეტენტური რჩევებით ყოველმხრივ ეხმარებოდა მკვლევარს შეექმნა მაღალი სამეცნიერო ღირებულების ნაშრომი.
ვფიქრობ, მკითხველი ინტერესით მიიღებს წინამდებარე ნაშრომს, რომელშიც ჟინვალის ნაქალაქარის არქეოლოგიური მასალის დიდი ნაწილი პირველად ქვეყნდება, და სადაც ასახულია ნაქალაქარის 25 წლიანი კვლევა-ძიების შედეგები.
დავით მინდორაშვილი
მაყვალა მარგველაშვილის (1938-2007) ბიბლიოგრაფია:
მარგველაშვილი მ. (1975). ჟინვალის ნაქალაქარი. ჟინვალის ექსპედიცია (I სამეცნიერო სესიის მოკლე ანგარიშები). თბილისი. 37-41.
მარგველაშვილი მ. (1977). შუაფეოდალური ხანის თიხის ჭურჭლის ხუფების შესწავლისათვის. აძ. 116-121.
მარგველაშვილი მ. (1981). ჟინვალის ნაქალაქარი. ჟინვალის ექსპედიცია (II სამეცნიერო სესიის მასალები). თბილისი. 29-42.
მარგველაშვილი მ. (1982). მეთუნეობასთან დაკავშირებული მასალები ჟინვალის ნაქალაქარიდან. აძ. თბილისი. 139-143.
მარგველაშვილი მ. (1986). ჟინვალის ნაქალაქარის ბრინჯაოს მედალიონი მთავარანგელოზის გამოსახულებით. აძ. თბილისი. 92-102.
მარგველაშვილი მ. (1990). ჟინვალის სამეთუნეო ქურები. აძ. თბილისი. 196-213.
გამოხმაურება: შენიშვნა: HTML კოდი არ ითარგმნება!
შეფასება: ცუდი კარგი
შეიყვანეთ სურათზე გამოსახული კოდი: